Toplumun yüzde 10’unda görülen Vajinismus ve tedavi yöntemleri hakkında merak edilen soruları Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon Bölümü’nden Uzm. Dr. Rıza Nejat yanıtladı.
Vajinusmus nedir?
Vajina girişi çevresindeki kasların istem dışı kasılması sonucu cinsel ilişkinin ağrılı veya imkansız hale gelmesine verilen addır. Bu istem dışı vajina refleksi, cinsel ilişki esnasında, tamponla, doktor muayenesi ve kendi parmağı ile bile tetiklenebilir. Oluşan spazm, vajina girişini kapatarak cinsel ilişkiyi imkansız hale getirir. Devam edilmesi halinde ağrıya neden olur. Ayrıca vücudun diğer kas guruplarında da spazmlar oluşarak bazen soluk almada dahi zorluk oluşabilir. Olayın bitmesiyle ile birlikte kaslar gevşeyerek eski normal duruma geri döner.
Kadınlarda vajinismus değişik formlarda görülebilir. Bazıları sadece cinsel ilişki esnasında oluşur; ancak doktor muayenesi ve tampon koyma esnasında sorun yaşamazlar. Bazıları hiçbir nesnenin girişine izin vermezler. Bazılarında ise kısmen penis girişine izin verir; ancak ilişki ağrılı olur.
Vajinusmus ne sıklıkta görülüyor?
Görünme sıklığı tam olarak bilinmemekle birlikte yüzde 10 olduğu tahmin ediliyor. Çeşitli raporlar da bu konuda değişik istatistiklere yer verilmektedir. Bunun nedeni çiftlerin vajinusmustan utanç duyarak gizli tutmalarıdır. Bu da tıbbı yardım almalarını geciktiriyor ve zorlaştırıyor. Dünya üzerindeki bütün toplumlarda yüz binlerce kadında vajinismusun bir formu görülmektedir.
Vajinismusun tiplerine biraz açıklık getirebilir miyiz?
Daha önce cinsel ilişkisi olmuş veya olmamış her kadın vaginismus olabilir. Kas kasılması nedeniyle daha önce hiçbir şekilde ağrısız cinsel ilişkisi olmaya tiplere ‘primer vaginismus’ diyoruz. Bu, birincil tip cinsel ilişki veya ilk jinekolojik muayene ortaya çıkar. ‘Sekonder vaginismus’ denilen tip ise, daha önce normal ağrısız cinsel ilişkisi olup vajinismusun daha sonra ortaya çıktığı durumları tanımlar. Bazen travma ve cerrahi işlem sonrası primer sorunlar tamamıyla ortadan kalksa dahi cinsel ilişkiye giremezler.
Nedenlerin çok çeşitli olabileceğini söylemek mümkün mü ?
Çoğu kadın için vajina kaslarının istem dışı, bilinçsizce kasılması bir sürpriz olur. Kadın cinsel istek duyduğu halde ilişki gerçekleşmez. Bu reaksiyonun temelinde değişik, yanlış ve sağlıksız cinsel mesajlar bilinçaltına yerleşerek, vajina çevresindeki kaslarının refleks olarak kasılmasını sağlar. Bu mesajların kaynağı ağrı korkusu, hamilelik korkusu, cinsel kötü kullanım (abuse), tıbbi veya fiziksel durumlar olduğu gibi aşırı heyecan, yetersiz seks eğitimi, aşırı tutucu veya dengesiz eğitim, evdeki şiddet ortamı, aile korkusu ya da güvensizlik gibi çok çeşitli nedenler de olabilir.
Tanıda ve tedavide önemli olan nedir?
Uygun tedavinin planlanması için, ağrılı ilişkiye neden olan diğer tıbbi ve fiziksel durumların ekarte edilmesi gerekir. Ağrılı cinsel birleşmeye neden olan bazı durumlar şöyle sıralanabilir: Vulvodiniya/vestibulodiniya, Pelvis iltihabı hastalıkları (PID), over kisti, mesane veya idrar yolları enfeksiyonları, vajina atrofisi, vajina kuruluğu, vajina prolapsusu, rijit veya kalın himen, doğum travması, vulva kanseri, vajina enfeksiyonları, derideki hastalıklar (lichen skleroz, ekzema, sedef ), eklemleri tutan ve eklem hareketlerini kısıtlayan romatizma hastalıkları…
Memorial Hastanesi’nde uygulanan vajinismus tedavi yöntemleri nelerdir?
* Himenin alınması: Çoğu vajinismulu kadınlar, kızlık zarlarını almakla sorunun üstesinden geleceklerini sanıyor veya yönlendiriliyorlar. Ancak kızlık zarının alınması ile sorun daha da artabilir. Çoğu zaman zarın alınması nedbe dokusu oluşmasına ve dolayısıyla daha çok ağrıya neden olur. Çok ender durumlarda rijit ve kalın himen varsa cerrahi olarak alınabilir. Ancak bu işlemde vajinismusun iyileşeceği anlamına gelmez.
* Psikoterapi: Gevşeme öğrenilmesi gereken bir beceridir. Gevşemeyi bilmeyen birine bunu söylemekle gevşeyemez. Bu nedenle psikoterapi tek başına etkin tedavi metodu değildir. Gevşemeyi bilmeyen birinde başaramama korkusu ankisiyeteye neden olur. Dolayısıyla kalp atışları artar, kaslar gerilir, soluma yüzeyselleşir ve tansiyonun yükselmesine neden olur. Vajinismus, pelvik tabanı kaslarının istem dışı kasılması sonucu oluştuğu için tedavide bu kasların gevşemesine yönelik olmalıdır.
Egzersizler :
· Kegel egzersizleri: Pelvik tabanı (pubococcygeus) kaslarını güçlendirme ve kontrol etmeye yönelik egzersizlerdir.
· Solunum egzersizleri: Solunumu kontrol etmeye yönelik egzersizlerdir.
· Gevşeme egzersizleri: Tüm vücut kaslarında gevşemeyi öğrenmeye yönelik egzersizlerdir.
· Botoks uygulanması: Chlostridium Botolinum adlı bakteriden elde edilen toksin olup enjekte edilen kaslarda kısmı felç oluşturarak gevşemeye neden olur. Botoks etkisini kas-sinir bileşkelerindeki kas kasılmasını sağlayan Asetilkolin maddesi üzerinden sağlar. Vajinismuslu kadınlarda genel anestezi altında yapılır. Etki süresi 2-6 aydır. Yan etki olarak idrar veya gaita kaçırması görülebilir. Etkisi ortadan kalktıktan sonra vajinismus tekrar oluşabilir
· Vajinal Dilatatörler: Çeşitli ölçülerde vajinal dilatatörler kullanılarak kendi kendine eğitim ve gevşeme yöntemidir.
Biofeedback tedavisi Nasıl Bir Yöntem?
Elektrik stimulason-biofeedback, vajinismusta en etkin ağrısız, yan etkisi olmayan tedavi metodudur. Hastaların yüzde 95’i 10-20 seans biofeedback tedavisi ile iyileşiyor. Diğer tedavi metotları veya ev egzersiz programları ile kombine edildiğinde tedavi süresi daha da azalıyor. Üstelik başarı oranı daha da artabiliyor. Bu metot ile gevşeme daha kısa sürede hastaya öğretilir. Elektrik stimülasyonu ile kaslar güçlendirilebilir. Ayrıca kullanılan diğer fizik tedavi aletleri ile kas spazmları çözülür ve ağrı kesici akımlarla oluşan ağrı giderilebilir. Tedavi seanslarında hasta, pelvik tabanı kasların nasıl kasılıp, nasıl gevşediğini monitörde görebilir veya kasılma sesini işitebilir. Böylece feedback yaparak kasılıp gevşeme kısa sürede öğrenilmektedir. Ayrıca tedavi seansları ilerledikçe gevşemede ne kadar başarılı olduklarını da fark edebilirler.
Peki Ürojinekolojik fizyoterapi nasıl Bir Yöntem?
Fizik tedavinin son zamanlarda gelişmekte olan dallarından biridir. Bu dalda pelvik tabanı kaslarının gevşekliği sonucu oluşan idrar kaçırmalarına (inkontinans), pelvik iltihabı hastalıkları, hamilelik öncesi ve sonrası oluşan kas güçsüzlükleri, vücut deformasyonlarını önleme-düzeltme ve oluşan ağrıları azaltmaya yönelik egzersiz ve fizik tedavi uygulamaları, doğum kusmalarını (Hiperemezis gravidarum) önleme, doğum esnasında ağrıları azaltmaya yönelik fizik tedavi yöntemleridir.