KışıSEL SAğLIK: Eskiden duvardan-duvara halı kaplama çekici ve oldukça ucuz yer kaplama malzemesiydi. Değiştirmesi kolay ve ayaklara yumuşaklık vermesi tercih sebebiydi. Ancak şimdi anlaşılmıştır ki bu popüler yer kaplaması, potansiyel sağlığa zararlı gaz çıkaran ve alerjik toz ve partiküller içeren çok önemli bir kaynaktır. Sokaklardan halıya bir çok toksik/zehirli maddeler (örneğin arsenik, kurşun, cıva) ve böcek öldürücü/tarım ilaçları gibi maddeler girebilmektedir. Ev hayatı da halıların içine kedi/köpeklerden bit/pire/güve/kene, mantar sporları, bakteri ve tozun sızmasına yardımcı olmaktadır. Araştırmalara göre duvardan duvara halıların 1 metre karesi ortalama 67 gram toz içermektedir.. Bu hijyende kabul edilebilecek toz miktarının çok üzerindedir. Bu çeşit tozlardan en fazla çocuklar etkilenmektedir. Özellikle emekleyen bebekler veya yerde oyuncak oynayan çocuklar bu tehlike ile sürekli karşı karşıyadır. Gerçekte çocuklar her gün bu tozdan 10 gram kadar yutabilmektedirler. Özellikle çocuk yuvalarında ve ayakkabı ile girilen işyerlerinde duvardan-duvara halı kullanımı sağlık açısından çok tehlikelidir.
Sadece halı tabanındaki toz sorun değildir. Duvardan-duvara halılar tabana çoğunlukla kimyasal yapıştırıcılarla yapıştırılırlar. Halı döşendikten sonra birkaç hafta bu kimyasal yapıştırıcılar zararlı buhar çıkarırlar. Bu buhar zararlı maddeler olan formaldehit, toluen ve ksilen ile karışık 200 farklı kimyasal içerebilir. Bazı araştırmacıların çalışmalarına göre, fareler üzerinde yapılan testlerde iki günde 4 defa birer saat sıcak hava üflenen bazı halı numuneleri fareleri öldürmüştür. Ancak hangi halıların toksik olduğunu söylemek kolay değildir.
Halı altlıkları halıya yapıştırılmamalı aksine dikişli yapılmalıdır. Standart halı altlıklarında stiren-butadin-lastik lateks karışımı ve poliüretan (boyar maddeler, halojenli alev geciktiricileri fosjen, isosiyanat, toluen, diamin ve ozon tüketen metilen klorid ve CFC içerir) gibi sentetik maddeler yerine biyolojik bozuşabilen jüt veya doğal lifler kullanımı tercih edilmelidir. Halı boyaları ve halı işlenirken kullanılan böcek öldürücü, tarım ilaçları ve mantar öldürücüler de halılardan istenmeyen kimyasal buhar/gaz çıkışına neden olabilmektedir.
HALILARIN YARATTIğI ÇEVRESEL SORUNLAR: Tüketici Raporlarına göre dünyada en fazla satan duvardan-duvara halı liflerinin ikisi de sentetiktir: naylon ve olefin (polipropilen-PP). Bu iki hammadde de petrole dayanmakta olup üretim ve taşınmaların da bir takım çevresel sorunlar yaratabilmektedir. Eski halıların yok edilmesi, özellikle bozuşurken kimyasal maddeler çıkaran poliüretan astarlı, halılar katı atık problemi yaratmaktadır. Amerikan Çevre Ajansı (EPA) göre 2000 yılında 2.5 milyon ton halı ve kilim çöpe atılmıştır.
HALILARIN YARATTIğI SOSYAL SORUNLAR: El dokuması halılar veya kilimlerin dokunmasında gelişmekte olan ülkelerde çocukların ucuz iş gücü olarak kullanılması halıcılığın kötü ün yapmasına neden olmaktadır. Özellikle Hindistan, Pakistan ve Nepal gibi ülkelerde çocuklar ucuz işgücü ve köle gibi kötü sağlık şartlarda ve uzun süre çalıştırılmaktadır. Dünya’da bilincli tüketiciler bu tür ülkelerin halılarını almamaktadır. Ülkemizde de okul çağında bazı genç kızların halı/kilim dokumada kullanıldığı bilinmektedir.
HALIDA DıKKAT EDıLMESı GEREKEN HUSUSLAR: Hangi halıların sağlık problemleri yaratacağını söylemek zordur. Ancak uzmanlara göre halı alırken dikkat edilmesi gereken hususlar %100 yün veya pamuk halı almaktır. Ancak aşağıdaki hususlara dikkat etmek gerekebilir:
– Alerji sorunu olanlar her tür halıdan rahatsızlık duyarlar.
– Yün halılar genellikle zehirli güve yok edici kimyasallarla işlem görürler.
– Pamuk halılar ise pamuk üzerine sıkılan böcek öldürücü tarım ilaç kalıntıları içerebilir.
Halı sektöründe, halı marka sertifika gözetim kurumu/enstitüsü oluşturulmalı halılar bu kurum tarafından kimyasal maddeler için test edilip “Yeşil Marka” alışı teşvik edilmelidir. Büyük üreticiler özellikle duvardan-duvara halı atıklarını/eskilerini geri alma programı oluşturmalı. Eski halılar ve halı altlıkları geri dönüştürülerek yeni malzemelerin üretim programı başlatılmalıdır. Dünya’da Basf, DuPont, Collins&Aikman gibi firmalar kendi halı geri toplama ve dönüşümü işlemlerini yapmaktadırlar.
Sonuç olarak, duvardan-duvara sabit halı yerine, kaldırılıp yıkanabilir parça halılar sağlık acısından çok önemlidir. Küçük, yıkanabilir, doğal liflerden üretilen halılar, sıcak su ile yıkandığında astım ve alerji yapan bakterileri, kene vs’yi öldürür ayrıca halının altındaki tozlar rahatlıkla süpürülüp uzaklaştırılabilir.
Kaynak: The Green Guide, Consumer Report.